Jednym z wielu objawów demencji jest zaburzenie poczucia czasu, miejsca i przestrzeni. Dlatego chorzy często nie wiedzą, gdzie się znajdują, a na pytania: „Ile ma pani lat?” „Który mamy rok?” udzielają błędnych odpowiedzi. Jednak najbardziej znamiennym symptomem jest chęć wyjścia z domu. Opiekunki w Niemczech wyróżniają dwie grupy seniorów: osoby mające określony cel i te, które po prostu pragną wyjść. Dziś zajmiemy się pierwszą grupą. Co zrobić, gdy demencja starcza objawia się chęcią wyjścia w konkretne miejsce?
Czym charakteryzują się objawy demencji starczej?
Podopieczny mówi, że chce do domu – ale przecież jest w swoim domu! To on latami na niego pracował, być może sam go wybudował, to tu urodziły się jego dzieci. Czy można tego nie pamiętać? Okazuje się, że… tak. Demencja starcza stopniowo „wymazuje” wspomnienia. Zaczyna od najnowszych, kończy na najstarszych. Chory może najpierw nie pamiętać, co robił godzinę temu, wczoraj, przed tygodniem, miesiącem, a w końcu przed laty. Wraz z traceniem najświeższych wspomnień powraca poczucie bycia w innej sytuacji życiowej. Przykładowo: w zaawansowanym stadium demencji seniorowi może się wydawać, że wciąż chodzi do szkoły i mieszka z rodzicami. Nagle okazuje się, że jest w obcym domu z obcą osobą, nigdzie nie widać mamy i taty, a na dodatek ten człowiek nie chce go wypuścić. Pojawia się strach i poczucie zagubienia, a nawet agresja.
W efekcie podopieczny może głośno domagać się wypuszczenia, wyrażać chęć powrotu do własnego domu czy pójścia do szkoły (która jest drugim celem wielu chorych na demencję). Jak opiekunka osób starszych może sobie radzić w takim momencie? Często opiekunowie próbują przekonać osobę starszą, że jest u siebie i nie może nigdzie pójść. Starają się udowodnić, że senior mieszka w tym miejscu od wielu lat. Pokazują fotografie, ulubione drobiazgi, meble, które podopieczny wybrał samodzielnie. Wierzą, że to pomoże osobie starszej przypomnieć sobie wszystko. Niestety, takie działanie odnosi skutek jedynie w początkowych fazach demencji starczej. Żeby senior coś sobie przypomniał, musi mieć to wspomnienie zapisane w mózgu. A jak już wcześniej mówiliśmy, demencja pozbawia wspomnień. Pamięć staje się notesem, w którym ktoś metodycznie wyrywa kartki – ale robi to od końca.
Kiedy demencja starcza zaburza rzeczywistość…
Jak poradzić sobie z seniorem, który uparcie chce wracać do domu albo iść do szkoły? Opiekunki osób starszych w Niemczech stosują niekiedy „pozorowane wyjścia z domu”. Po prostu szykują podopiecznego do wyjścia i idą razem z nim na najbliższy przystanek autobusowy. Po pewnym czasie mówią, że autobus już dziś nie przyjedzie i trzeba wracać (lub wymyślają inny powód powrotu). Dla wielu osób chorych na demencję czekanie na przystanku jest uspokajające. Nie mają oni bowiem poczucia, ile czasu minęło. Metoda ta ma zarówno zwolenników, jak i przeciwników. Ci ostatni przekonują, że nie można okłamywać seniora i kiedyś trzeba go będzie z tego przystanku zabrać, co może skutkować zdenerwowaniem. Okazuje się jednak, że ten sposób działa, i to bez szkody dla psychiki osoby starszej. Jak to możliwe?
Pracując w prywatnym domu jako opiekunka w Niemczech, nawiązujesz bliską relację ze swoim podopiecznym. Ma on do Ciebie zaufanie, dlatego łatwiej Ci przekonać go do powrotu lub zaniechania wyjścia z domu. Dobrym rozwiązaniem jest więc takie pokierowanie sytuacją, by senior z chęcią wrócił do mieszkania albo w ogóle z niego nie wyszedł. Trzeba tylko odwrócić jego uwagę od niemożliwego do osiągnięcia celu (chociażby powrotu do mamy i taty). Pamiętaj, że Twoim zadaniem jako opiekunki jest zapewnienie osobie starszej poczucia bezpieczeństwa i spokoju. Da się je osiągnąć tylko wtedy, gdy zapanujesz nad okresami pobudzenia czy niepokoju. Zaawansowana demencja starcza sprawia, że skuteczne okazują się metody stosowane w opiece nad dziećmi. Jeśli kategorycznie zabronimy dziecku wzięcia zabawki z półki (albo osobie starszej wyjścia z domu), reakcją będzie rozpacz, płacz, zdenerwowanie. Ale jeżeli odwrócimy uwagę dziecka, opowiadając o niespodziance czekającej w domu, załagodzimy sytuację. Tak samo będzie w przypadku podopiecznego. Ważna jest tu przede wszystkim umiejętność obserwowania jego reakcji i podejmowania szybkich decyzji.
… opiekunka osoby starszej musi działać
Co możesz zrobić, jeśli osoba starsza codziennie utrzymuje, że musi iść do szkoły? Opiekunki zajmujące się seniorami z demencją mają na to radę. Przede wszystkim nie odmawiaj, nie utrzymuj, że podopieczny jest dorosły i szkołę skończył dawno temu. Prawdopodobnie nie będzie rozumiał, o czym mówisz i do głosu dojdą negatywne emocje. Aby tego uniknąć, warto wypracować sobie schemat działania. Jeżeli na zewnątrz jest ładna pogoda, możecie ubrać się i wspólnie wyjść, nawet na spacer po osiedlu czy na pobliski przystanek. Reszta zależy od stanu zdrowia, zachowania i humoru seniora, a także od Twojej inwencji twórczej. A gdy akurat pada deszcz, pozwól podopiecznemu na przykład „czekać na autobus” w korytarzu. Oczywiście nie jest powiedziane, że podane pomysły okażą się skuteczne. To Ty najlepiej znasz seniora i wiesz, jakie czynności go uspokoją. Może się też zdarzyć, że po kilku minutach od powrotu osoba starsza znowu przypomni sobie, że trzeba wyjść do szkoły. Dobrze jest wtedy odwrócić jej uwagę, powiedzieć, że przecież była już dziś w szkole. A jeśli to nie zadziała, może być konieczne powtórzenie całej operacji.
Praca z osobą chorą na demencję często wydaje się ciągłym wprowadzaniem jej w błąd. Jednak opisane scenki okazują się pomocne – zmniejszają niepokój seniora i sprawiają, że czuje się on dużo bezpieczniej. Warto przygotować się na próby i błędy: zwykle są one nieuniknione, ale dzięki nim znajdziesz idealny sposób na zapewnienie spokoju sobie oraz podopiecznemu.