Zespół jatrogenny to dość tajemnicza jednostka chorobowa, o której rzadko się mówi. Nie dotyczy jedynie seniorów, ale najczęściej zdarza się właśnie wśród nich. Chodzi tutaj o sytuację, w której na skutek niewłaściwego leczenia chorób pojawia się nowa. Opiekunowie i rodzina czują się wtedy zdezorientowani – lekarstwa, które przecież powinny pomagać, powodują następne problemy zdrowotne. W przypadku osób starszych nietrudno jednak popełnić błąd, chociażby ze względu na ilość przyjmowanych leków. Na szczęście geriatrycznemu zespołowi jatrogennemu można zapobiegać. Jak to zrobić?
Przyczyny i objawy zespołu jatrogennego u seniorów
Jak już wspomnieliśmy, występowanie jatrogenii nie jest zależne od wieku. Może ono dotknąć każdego, a osoby starsze mają ku temu po prostu większe predyspozycje. Dlaczego? Przede wszystkim organizm seniora nie działa już tak dobrze, jak kiedyś. Coraz częściej występują choroby przewlekłe, zaburzenia pracy nerek i wątroby. Szczególnie te ostatnie dolegliwości mogą sprawiać, że przyjmowanie różnych leków spowoduje skutki uboczne. A warto wiedzieć, że nasi podopieczni nierzadko przyjmują wiele medykamentów, a każdy na inne schorzenie. Wielochorobowość i idąca za nią wielolekowość może wywołać zespół jatrogenny. Im więcej lekarstw przyjmuje Twój podopieczny, tym większe ryzyko interakcji między nimi. To może prowadzić do wystąpienia niepożądanych objawów. Dlatego zwróć szczególną uwagę na to, jakie leki bierze senior i czy poszczególni specjaliści wiedzą, co zapisali mu inni lekarze.
Zespół jatrogenny może wystąpić także u osób:
- hospitalizowanych (czynnikiem dużego ryzyka jest unieruchomienie pacjenta w łóżku; może także dojść do zakażeń szpitalnych),
- poddawanych operacjom i inwazyjnym zabiegom,
- przyjmujących preparaty ziołowe bez konsultacji z lekarzem (mimo że zioła są bezpieczne, to powinno się je stosować pod kontrolą. Mogą bowiem wchodzić w interakcje z lekami).
Przyjrzyjmy się teraz objawom geriatrycznego zespołu jatrogennego. Zwykle są to:
- zaburzenia równowagi,
- skoki ciśnienia,
- zaburzenia rytmu serca,
- krwawienia z przewodu pokarmowego,
- nagłe chudnięcie,
- zaburzenia czynności poznawczych,
- trudności w normalnym, codziennym funkcjonowaniu.
Oczywiście dolegliwości towarzyszących zespołowi jatrogennemu może być o wiele więcej. Wszystko zależy od tego, jakie na jakie choroby cierpi senior i jakiego rodzaju nieprawidłowości u niego wystąpiły.
Błędy jatrogenne, czyli na co musi uważać opiekunka
Przyczyną wystąpienia zespołu jatrogennego nie są jedynie choroby wieku starczego i interakcje między lekami. W wielu przypadkach zawodzi czynnik ludzki – chodzi o zachowanie i decyzje podejmowane przez personel medyczny czy opiekunów. Niektóre z nich mogą poważnie zaszkodzić zdrowiu podopiecznego. Mogą prowadzić do zmiany jego zachowania, zaostrzenia objawów choroby podstawowej, wydłużenia czasu rekonwalescencji, rozwoju kolejnych schorzeń, kalectwa, a w skrajnych przypadkach śmierci. Błędy te mają konsekwencje nie tylko fizyczne, ale i psychiczne, jak fobie czy nerwice lękowe. Często pojawiają się na etapie komunikacji z seniorem, ale też podczas badania, leczenia i pielęgnowania.
Na czym polegają błędy jatrogenne? Mówiąc krótko, jest to niewłaściwa postawa otoczenia wobec chorego. Na pierwszy plan wysuwa się tutaj krytykowanie, ocenianie i obwinianie go, a także niedoinformowanie (używanie skomplikowanego języka, nieprecyzyjne informacje). Niekiedy senior w ogóle nie dostaje informacji o swoim stanie zdrowia, co powoduje lęk i znacznie pogarsza samopoczucie. Zdarza się, że otoczenie straszy osobę starszą, by ją zmotywować, rozmawia o niej w obecności osób trzecich, nie włączając jej do dialogu. Błędem jatrogennym jest też nieprawidłowe podawanie leków czy wykonywanie operacji lub zabiegów bez wskazań ku temu. Warto wiedzieć, że błędy jatrogenne może popełnić także opiekunka seniora. Mowa przede wszystkim o zaniedbaniach w opiece nad leżącym podopiecznym. Niedopilnowanie higieny i bezpieczeństwa może skutkować odparzeniami, odleżynami, zwichnięciami, uszkodzeniami mięśni, zakażeniami. Przykładem błędu jatrogennego może być budzenie seniora w środku nocy, by zmierzyć mu temperaturę, głośne rozmowy w trakcie jego drzemki, nagłe trzaskanie szufladami i szafkami.
Zespół jatrogenny: rozpoznanie i leczenie
Diagnoza zespołu jatrogennego nie jest tak łatwa, jak mogłoby się wydawać. Często lekarze uznają, ze nowe, dokuczliwe objawy oznaczają kolejną chorobę wieku starczego. Wdraża się leczenie, które nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Dlatego jeśli Twój podopieczny zgłasza zupełnie nowe dolegliwości, porozmawiaj z lekarzem. Być może trzeba będzie przeanalizować dotychczasowe leczenie, możliwe skutki uboczne i interakcje między lekami. Niespotykane wcześniej objawy wcale nie muszą świadczyć o nowej chorobie.
Leczenie geriatrycznego zespołu jatrogennego nie polega więc na wprowadzaniu kolejnych leków. Wręcz przeciwnie – analizuje się te, które osoba starsza już bierze, sprawdza, czy nie zachodzą między nimi niepożądane interakcje. Na przykład: podopieczny zażywa na co dzień leki przeciwzakrzepowe. W telewizji lub radiu usłyszał o dobroczynnym działaniu czosnku na odporność. Zaczyna więc na własną rękę brać suplementy z czosnkiem. Po pewnym czasie obserwuje u siebie zwiększoną tendencję do krwawienia. Rozwiązaniem jest odstawienie środków ziołowych albo zastąpienie ich takimi, które nie wchodzą w interakcję z lekiem.
Czy można zapobiec wystąpieniu zespołu jatrogennego? Okazuje się, że tak, choć nie jest to łatwe. Trzeba dokładnie planować leczenie i zapisywać wszystkie leki, jakie przyjmuje senior. A jeśli musimy wprowadzić nowe lekarstwo, warto wcześniej porozmawiać z lekarzem. Specjalista dobierze medykamenty, które nie będą „przeszkadzać” pozostałym lekom i określi odpowiednie dawkowanie. Nie bez znaczenia jest też aktywność, która w przypadku osób unieruchomionych oznacza właściwą rehabilitację.