Schorzenia, na które cierpią seniorzy, potrafią być bardzo bolesne i uciążliwe. Jedną z takich chorób jest reumatoidalne zapalenie stawów, czyli RZS. Ma ona charakter autoimmunologiczny i przewlekły. Niestety, w miarę jak choroba postępuje, stawy ulegają stopniowemu uszkodzeniu. Pierwsze objawy pojawiają się zwykle między 30. a 50. rokiem życia i częściej dotyczą kobiet. Obecnie na RZS może cierpieć około 1-2% europejskiej populacji – śmiało można je więc nazwać chorobą cywilizacyjną seniorów. Jeśli podejrzewasz, że Twój podopieczny może chorować na RZS, przeczytaj poniższy tekst. Znajdziesz w nim wskazówki dotyczące diagnozy, leczenia i profilaktyki schorzenia.
Czym jest RZS i kto może na nie zachorować?
Reumatoidalne zapalenie stawów (inaczej: RZS, gościec) to przewlekła choroba zapalna umiejscowiona głównie w stawach, ale niekiedy atakująca również inne narządy. Często jest mylona z reumatyzmem, który może być objawem wielu schorzeń kości czy mięśni. Chorzy najczęściej skarżą się na ból i sztywność stawów, a także na ich obrzęk. RZS obejmuje głównie stawy rąk i stóp, chociaż zapalenie może zaatakować inne stawy w ciele. Jeśli choroba nie jest leczona, z biegiem czasu niszczy stawy i prowadzi do ciężkiej niesprawności ruchowej. Najgroźniejszym następstwem są uszkodzenia wielonarządowe i przedwczesna śmierć. Kluczem do wyzdrowienia jest wczesna diagnoza i szybkie rozpoczęcie leczenia. Dzięki temu wzrasta szansa na zahamowanie postępu choroby i skuteczne zapobieganie jej powikłaniom.
Według badań epidemiologicznych RZS dotyka około 1% ludzi mieszkających w krajach rozwiniętych. Jest ono jedną z najczęściej występujących w społeczeństwie chorób autoimmunologicznych. Bardziej zagrożone są kobiety – okazuje się, że chorują one na RZS nawet dwu-, trzykrotnie częściej niż mężczyźni. Zachorować można w każdym wieku, ale najwięcej zdiagnozowanych przypadków dotyczy ludzi między 30. a 50. rokiem życia. W ostatnim dziesięcioleciu lekarze zaobserwowali podwyższenie wieku zachorowania. Powodem takiej tendencji może być obecny styl życia i środowisko, w jakim przebywamy. Jakie jeszcze są czynniki ryzyka zachorowania na RZS?
- kwestie genetyczne – za chorobę odpowiada między innymi obecność określonych genów HLA,
- nałogi – przede wszystkim palenie tytoniu,
- płeć – kobiety chorują częściej,
- otyłość – zwiększa ryzyko choroby i zaostrza jej przebieg,
- przebyte infekcje – zdarza się, że bakterie lub wirusy wywołują odpowiedź autoimmunologiczną.
Stawowe i pozastawowe objawy RZS
Pierwsze objawy, jakie daje reumatoidalne zapalenie stawów, łatwo można przeoczyć albo przypisać innym chorobom. Warto jednak być czujnym i jeśli cokolwiek wzbudzi obawy Twoje lub seniora, wybrać się na poszerzone badania. Objawy, na które należy zwrócić uwagę, to przede wszystkim:
- poranna sztywność stawów, trwająca do godziny po przebudzeniu,
- ból stawów po obu stronach ciała, najczęściej rąk i stóp,
- obrzęk stawów,
- zmęczenie i osłabienie (jeszcze przed objawami stawowymi),
- nagłe i niewyjaśnione chudnięcie,
- lekko podwyższona temperatura ciała,
- zaburzenia snu.
Objawy RZS dzielimy na stawowe oraz pozastawowe. Do pierwszej kategorii należą te symptomy, które dotyczą bezpośrednio stawów. Jest to na przykład symetryczne zapalenie stawów, ból i obrzęk, sztywność i ograniczenie ruchomości oraz deformacje stawów. W początkowej fazie choroba obejmuje zazwyczaj drobne stawy w rękach i stopach. Wraz z postępem schorzenia atakowane są nadgarstki, łokcie, kolana, stawy skokowe i barki. Warto wiedzieć, że ból nie zawsze jest taki sam. Intensywność objawów zmienia się w zależności od tego, czy chory jest w fazie zaostrzenia choroby, czy jej remisji.
Reumatoidalne zapalenie stawów może również dawać inne objawy, niezwiązane ze stawami. Dotyczą one różnych narządów i układów. To sprawia, że charakterystyka choroby jest bardziej złożona, a jej rozpoznanie trudniejsze. Do symptomów pozastawowych możemy zaliczyć guzki reumatoidalne, zespół suchości oczu i jamy ustnej, zapalenie naczyń, zapalenie opłucnej lub śródmiąższowe zapalenie płuc, problemy sercowo-naczyniowe, anemię i osteoporozę. Rzadszym objawem jest zespół Felty’ego – w wyniku tego schorzenia powiększa się śledziona i obniża się poziom białych krwinek. Wymienione symptomy mogą pojawić się na każdym etapie choroby, a ich obecność często nasila przebieg RZS.
Jak leczyć reumatoidalne zapalenie stawów?
Niestety, RZS nie da się całkowicie wyleczyć. Terapia polega na łagodzeniu objawów aż do osiągnięcie remisji lub znacznego zmniejszenia aktywności choroby. Reumatoidalne zapalenie stawów można leczyć:
- Farmakoterapią – głównie lekami modyfikującymi przebieg choroby, biologicznymi, glikokortykosteroidami i niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi. Mają one zmniejszać stan zapalny i redukować ból oraz sztywność towarzyszące chorobie;
- Rehabilitacją – obejmuje ona fizykoterapię, kinezyterapię, terapię manualną i zajęciową, a także dopasowanie sprzętu ortopedycznego. Rehabilitacja ma na celu zmniejszenie dolegliwości bólowych i zapobieganie deformacjom.
- Edukacją pacjenta i wsparciem psychologicznym – niestety, RZS, jak każda choroba przewlekła, może mieć wpływ na psychikę chorego. Dlatego w ramach leczenia nierzadko zaleca się psychoedukację. Dzięki niej senior może lepiej zrozumieć swoją chorobę i nauczyć się radzić sobie z jej konsekwencjami.
To, jak wygląda leczenie RZS, w dużej mierze zależy od konkretnych objawów i sytuacji. Lekarze stale monitorują rozwój choroby i dopasowują kurację do aktualnych potrzeb chorego.
Lekarstwa i rehabilitacja to jednak nie wszystko. W leczeniu RZS ważny jest też tryb życia, jaki prowadzi chory senior. Poprzez działania profilaktyczne można oddalić widmo choroby, a jeśli już jest obecna – nieco ją złagodzić. Bardzo ważna jest regularna, najlepiej codzienna aktywność fizyczna: ćwiczenia wytrzymałościowe (jak np. pływanie), wzmacniające mięśnie oraz rozciągające. Należy też zadbać o dietę podopiecznego. Powinna zawierać przede wszystkim dużo owoców, warzyw, ryb oraz orzechów. Nie zaleca się natomiast czerwonego mięsa i produktów wysoko przetworzonych. Dobrym ruchem jest ograniczenie albo całkowite rzucenie palenia, a także kontrola wagi. Warto też zwrócić uwagę na psychikę osoby starszej. Zaproponuj jej medytację lub sesję jogi dla seniorów. A jeśli jest taka potrzeba, nie obawiajcie się zwrócić o pomoc do psychoterapeuty albo grupy wsparcia dla chorych na RZS. Pamiętaj, że nawet drobne, codzienne decyzje mogą pomóc w zredukowaniu objawów choroby, a co za tym idzie – poprawić stan zdrowia i samopoczucie podopiecznego.