Opieka nad seniorem z zaburzeniami mowy nie jest prosta. Często opiekunka potrzebuje od podopiecznego informacji na temat samopoczucia czy aktualnych oczekiwań. A kiedy w grę wchodzą problemy z mówieniem, dogadanie się z osobą starszą to wyzwanie. W efekcie narasta zdenerwowanie i zniecierpliwienie obu stron. Skąd się biorą zaburzenia mowy u seniorów i jak sobie z nimi radzić w codziennej opiece nad podopiecznym?
Rodzaje zaburzeń mowy u osób starszych
Warto wiedzieć, że zaburzenia mowy i zdolności rozumienia często są wynikiem chorób uszkadzających mózg. Może do nich dojść także wskutek urazu albo udaru. Specjaliści nazywają taki stan afazją. Jej nasilenie oraz rodzaj zależą od miejsca uszkodzenia mózgu, a także od tego, w jakim stopniu struktury są naruszone. Oto typy afazji, z którymi można spotkać się u osób starszych:
- Afazja ruchowa: jej objawem są przede wszystkim kłopoty z mówieniem. Senior rozumie, co się do niego mówi, ale ma problem z formułowaniem wypowiedzi. Rozmowa z podopiecznym jest więc utrudniona, ale możliwa.
- Afazja czuciowa: występują tutaj zaburzenia rozumienia słów i tego, co senior sam mówi. Jest w stanie mówić samodzielnie, w wielu przypadkach płynnie, ale często nie rozumie słów i nie potrafi przetworzyć w myślach treści. Z tego powodu wypowiedzi są pozbawione sensu i logicznego przekazu. Porozumiewanie się jest więc niemal niemożliwe.
- Afazja mieszana: to połączenie dwóch poprzednich schorzeń. Zaburzenia dotykają zarówno sferę mówienia, jak i rozumienia wypowiadanych słów.
- Afazja nominalna: podopieczny ma trudności z nazywaniem rzeczy czy z odnajdywaniem właściwych określeń. Jeśli więc masz pod opieką seniora cierpiącego na ten typ afazji, prawdopodobnie będzie opisywał cechy przedmiotów bez nazywania ich. Na przykład, zamiast powiedzieć „poproszę o moją filiżankę do kawy”, oznajmi „podaj mi to białe stojące na tym białym”.
- Afazja totalna: senior nie jest w stanie wypowiedzieć żadnego słowa ani sylaby, nie rozumie zdań i poleceń oraz na nie nie reaguje. Może wydawać z siebie jedynie pozbawione znaczenia dźwięki.
Czy afazja może się cofnąć? Według lekarzy jest to możliwe, ale tylko w przypadku, gdy odpowiednio wcześnie wdrożono rehabilitację. Dobrze jest jednak wiedzieć, jak na co dzień powinna wyglądać opieka nad seniorem, który boryka się z zaburzeniami mowy.
Afazja i zaburzenia mowy a opieka nad seniorem
Osoby starsze, które mają problemy dotyczące zaburzeń mowy na tle nerwowym, często czują się niezrozumiane przez innych. Wyrażają to zniecierpliwieniem, a także wybuchami złości. Opiekunka powinna więc uzbroić się w cierpliwość oraz dużą dozę zrozumienia i empatii. Postaraj się więc trzymać emocje na wodzy i w pierwszej kolejności zrozumieć sytuację, w jakiej znajduje się senior. Wczuj się w położenie podopiecznego, a łatwiej Ci będzie nawiązać z nim kontakt. Jeśli coś do niego mówisz, utrzymuj kontakt wzrokowy. Dzięki temu będzie mógł odczytywać wyrazy z ruchu Twoich warg, przez co poczuje się bezpieczniej. Ty natomiast skupisz się na twarzy podopiecznego, zaobserwujesz jego mimikę i zyskasz możliwość wyprzedzania reakcji.
Dobrym pomysłem jest też skracanie wypowiedzi i używanie prostych słów. Staraj się tak formułować pytania, żeby senior mógł na nie odpowiedzieć „tak” lub „nie”. Zamiast „Jak się pani dzisiaj czuje?” zapytaj: „Czy dobrze się pani dziś czuje?” Mała zmiana może w tym przypadku wiele zdziałać. Jeśli podopieczny cierpi na cięższą postać afazji, możesz ustalić z nim znaki – kiwnięcie głową, mrugnięcie. Trzymaj się zasady: jedno pytanie na raz. Jeżeli senior ma problem z jego zrozumieniem, powtórz je. Pamiętaj, żeby mówić powoli i wyraźnie, spokojnym tonem. Możesz wspomóc komunikację gestykulacją i mimiką twarzy, które pomogą choremu w zrozumieniu Twoich intencji.
Skup się na podopiecznym i pomóż mu zrozumieć codzienność
Co jeszcze ułatwi Ci opiekę nad seniorem z zaburzeniami mowy? Warto na co dzień obserwować jego zachowanie. Im szybciej nauczysz się rozpoznawać jego mimikę, grymasy na twarzy i spojrzenia, tym prościej Ci będzie odgadywać jego potrzeby oraz nastrój. Każdy człowiek jest inny. Nawet, jeśli już opiekowałaś się podopiecznym z afazją, to nie jest powiedziane, że ten będzie zachowywał się tak samo. Obserwacja pomoże Ci rozpoznać, jak osoba starsza się czuje, czy jest głodna, spragniona, a może czegoś jej trzeba. Skoncentruj się na seniorze i sprawdź, jaka metoda na porozumienie się będzie najlepsza. Ważne: jeżeli podopieczny jest wyraźnie zmęczony i podenerwowany, pozwól mu odpocząć. Wyeliminuj wszystkie źródła hałasu i zapewnij mu przestrzeń do relaksu.
Wspomniana już wcześniej gestykulacja przydaje się w codziennej opiece nad seniorem z zaawansowanymi zaburzeniami mowy. Zamiast po prostu nazywać przedmioty, wskaż je dodatkowo palcem. Jeśli podopieczny chce, żeby podać mu coś ze stolika, pokazuj kolejno na leżące na nim rzeczy. Zapytaj dodatkowo: „Chciałaby Pani szklankę wody? A może cukierka? Albo pilota do telewizora?” Obserwuj też, na co dokładnie patrzy osoba starsza, gdzie kieruje swoją rękę. Warto również wspomóc się drobnymi pomocami logopedycznymi: tablicami z obrazkami, ze słowami. Dzięki temu nie tylko ułatwisz sobie i seniorowi porozumiewanie się, ale być może uda Ci się spowolnić postęp choroby. Jeśli podopieczny zachował umiejętność czytania, będzie jeszcze prościej. A jeżeli nie, próbuj dalej – w końcu z pewnością wspólnie znajdziecie sposób komunikacji, który sprawdzi się doskonale.