Problemy ze wzrokiem to codzienność wielu osób, zwłaszcza w podeszłym wieku. Do najróżniejszych wad (daleko- i krótkowzroczności, astygmatyzmu, starczowzroczności) dochodzą liczne schorzenia. Jedną z najczęściej spotykanych chorób oczu seniorów jest zaćma, inaczej nazywana kataraktą. Powoduje ona stopniowe pogorszenie widzenia, co utrudnia osobie chorej codzienne życie. Mimo że zaćma jest uważana za normalny element procesu starzenia, warto wiedzieć, jak z nią postępować. Dziś dowiesz się, jak opiekować się seniorem z zaćmą i kiedy zalecane jest leczenie operacyjne.
Czym jest zaćma u osoby starszej?
Zaćma to choroba oczu, w przebiegu której mętnieje naturalna soczewka znajdująca się we wnętrzu gałki ocznej. Soczewka to tak zwane „serce” oka – jest położona tuż za tęczówką i spełnia kluczową rolę w prawidłowym widzeniu. Odpowiada ona za załamywanie promieni świetlnych, a następnie ich skupianie na siatkówce. Siatkówka z kolei zmienia powstałe impulsy świetlne w sygnały nerwowe, które płyną prosto do mózgu. W efekcie jesteśmy w stanie zobaczyć otaczający nas świat. Soczewka zdrowego oka jest przezroczysta i elastyczna, co umożliwia widzenie zarówno bliskich, jak i dalekich przedmiotów. Natomiast zaćma powoduje, że w strukturze soczewki gromadzą się nierozpuszczalne białka. Dochodzi do jej zmętnienia, a postępujące procesy degeneracyjne powodują, że chory widzi coraz gorzej. Katarakta może wręcz prowadzić do prawie całkowitej utraty wzroku.
Możemy wyróżnić kilka typów zaćmy:
- starczą – najczęściej występująca wśród seniorów, związana ze starzeniem się organizmu. Boryka się z nią większość osób po 60. roku życia,
- wtórną – jest ona powikłaniem po różnych schorzeniach, na przykład po cukrzycy, a także efektem ubocznym stosowania leków,
- pourazową – wywołują ją urazy mechaniczne oka lub jego okolic,
- wrodzoną – jest obecna od urodzenia albo rozwija się w dzieciństwie lub młodości. Przyczyną mogą być predyspozycje genetyczne albo infekcja, którą matka chorego przeszła w ciąży,
- toksyczną – powstaje na skutek działania substancji chemicznych lub wystawienia na promieniowanie UV.
Przyczyny i objawy zaćmy w starszym wieku
Co wpływa na rozwój zaćmy u seniorów? Istnieje wiele przyczyn, a najczęstszą jest po prostu postępujący proces starzenia. Wraz z wiekiem organizm nie funkcjonuje już tak dobrze, jak kiedyś. Pojawiają się pierwsze zmiany degeneracyjne, które obejmują również oczy. Mowa tutaj na przykład o utracie elastyczności soczewki, gromadzenie się w niej białek, trudności w samodzielnej regeneracji soczewki. Jednak starzenie to nie jedyna przyczyna, dla której pojawia się zaćma starcza. Zaliczamy do nich również choroby przewlekłe: cukrzycę, nadciśnienie tętnicze czy otyłość. Nie bez znaczenia jest styl życia, jaki przez większość czasu prowadził i prowadzi senior. Jeżeli lubi opalać się bez okularów, pali papierosy i nie dba o zdrową dietę, choroba może szybciej postępować. Na rozwój zaćmy wpływają też urazy i czynniki środowiskowe: uszkodzenia mechaniczne, kontakt z toksynami i chemikaliami czy promieniowaniem podczas radioterapii. Warto też wspomnieć o czynnikach genetycznych i stosowaniu leków, jak kortykosteroidy czy leki przeciwdrgawkowe.
Na samym początku objawy zaćmy są bardzo subtelne, więc często opiekunce trudno je zauważyć. Na co zwrócić uwagę?
- Stopniowa utrata ostrości widzenia – senior widzi zamglony i rozmyty obraz, jakby patrzył przez brudne okno. Trudniej mu dostrzec szczegóły na ekranie telewizora czy komputera, a także rozpoznać twarze ludzi.
- Dyskomfort przy mocnym świetle – podopiecznemu zaczyna przeszkadzać światło słoneczne, reflektory samochodowe; źle czuje się w bardzo jasnych pomieszczeniach.
- Gorsze widzenie przy słabym oświetleniu – osoba starsza nagle chce zamontować mocniejszą żarówkę w lampce do czytania.
- Zmiany w widzeniu barw – kolory zdają się wyblakłe, żółtawe; seniorowi trudno jest odróżnić odcienie.
- Uczucie rozdwajania obrazu – podopieczny zaczyna widzieć podwójnie w jednym oku (nawet jeśli drugie pozostaje zamknięte). Ten objaw wraz z zaawansowaniem choroby stopniowo ustępuje.
- Częste zmienianie okularów – osoba starsza uważa, że potrzebuje mocniejszych okularów i chce je częściej zmieniać, ale mimo tego widzenie nie ulega poprawie.
Pierwsze objawy zaćmy łatwo przeoczyć, gdyż choroba rozwija się powoli i stopniowo. Otoczenie seniora oraz on sam mogą bagatelizować pogorszenie się wzroku – przecież to „normalny objaw starzenia”. Dobrze jest więc uważnie obserwować podopiecznego. Wczesne wykrycie zaćmy pozwala na szybkie rozpoczęcie leczenia.
Opieka nad osobą z zaćmą: leczenie i codzienne życie
Niestety, zaćma nie przejdzie sama, a często jedyną metodą na pozbycie się jej jest operacja. Na początku choroby wiele osób stosuje okulary, ale w dłuższej perspektywie czasowej to rozwiązanie się nie sprawdzi. Postępujące schorzenie sprawia, że zabieg staje się nieunikniony. Warto więc rozważyć laserowe usuwanie zaćmy w warunkach ambulatoryjnych. Zabieg polega na usunięciu zmętniałej soczewki i wstawieniu w jej miejsce sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej. Cała operacja trwa około 20 minut, a pacjent pozostaje jeszcze około godziny na obserwacji. Dzięki zastosowaniu lasera nie są potrzebne szwy, a po założeniu opatrunku na oko chory może wrócić do domu. Rekonwalescencja trwa około 4 tygodni, a pacjent powinien w tym czasie prowadzić oszczędny tryb życia. Należy unikać schylania się, patrzenia przez długi czas na ekrany, dotykania oczu palcami. Opiekunka powinna dopilnować, by senior stosował się do zaleceń lekarza.
Codzienna opieka nad seniorem z zaćmą może wyglądać różnie, w zależności od tego, na jakim etapie choroby jest podopieczny. Jeśli zaobserwujesz jej pierwsze objawy, zachęć osobę starszą do wizyty u okulisty. Oprócz tego dostosuj mieszkanie do potrzeb osoby mającej problemy ze wzrokiem. Usuń przedmioty, o które można się potknąć, zabezpiecz krawędzie mebli i rozważ zainstalowanie dodatkowego oświetlenia. Na tym etapie seniorowi przyda się wsparcie emocjonalne i rozmowa. Pokaż, że rozumiesz jego obawy i widzisz trudności, z jakimi się mierzy. Z kolei po operacji zaćmy skupcie się wspólnie na rekonwalescencji. Przypominaj podopiecznemu o zaleceniach i stosowaniu leków, a także bądź przygotowana na to, że będzie on potrzebował dodatkowego wsparcia. A po zakończeniu rekonwalescencji zadbaj, by osoba starsza regularnie chodziła na kontrole i stosowała profilaktykę zaćmy.
Zaćma jest chorobą, która w znacznym stopniu pogarsza jakość życia seniora. Dlatego tak ważne jest jej wczesne rozpoznanie, wdrożenie leczenia albo operacji. Dzięki odpowiednim działaniom można przywrócić komfort widzenia, a podopieczny pozostaje samodzielny.