Złamanie szyjki kości udowej to poważny uraz, który jest szczególnie niebezpieczny dla osób starszych. Wśród seniorów jest to jedna z najczęstszych przyczyn hospitalizacji, utraty samodzielności i pogorszenia jakości życia. Dochodzi do niego najczęściej na skutek upadku, ale to nie jedyny powód. Jakie są czynniki ryzyka takiego złamania? Jak wygląda jego leczenie i rehabilitacja? Dziś przyjrzymy się tym kwestiom z bliska.
Przyczyny powstawania złamań kości udowej
Szyjka kości udowej to fragment znajdujący się między głową kości udowej a jej trzonem. Jest to miejsce anatomicznie wąskie i stosunkowo słabo unaczynione, co sprawia, że złamania w tym obszarze są trudne w leczeniu. Szczególnie skomplikowane jest ono u osób starszych, u których regeneracja tkanek jest spowolniona, a ryzyko powikłań znacznie wyższe. Złamanie szyjki kości udowej następuje zazwyczaj w wyniku upadku na staw biodrowy, ale nie tylko. Może też być wynikiem zmian zwyrodnieniowych. Narażeni na nie są zwłaszcza seniorzy niepełnosprawni, mieszkający samotnie lub przebywający w samotności przez większość czasu. Takie złamanie najczęściej dotyczy kobiet, które ukończyły 60. rok życia. Ma to bezpośredni związek z osteoporozą i osteopenią – te choroby mogą się zaostrzać po menopauzie. Dlatego opiekując się seniorem, warto zadbać, by nie wykonywał on gwałtownych ruchów czy obciążających czynności. Jest to o tyle trudne, że już niewielki upadek z krzesła czy łóżka, a nawet potknięcie i przewrócenie się mogą mieć spore konsekwencje. W przebiegu osteoporozy dochodzi bowiem do demineralizacji kości, co wraz z innymi czynnikami może prowadzić do samoistnych złamań.
Czynniki ryzyka złamań kości udowej to:
- wspomniana wcześniej osteoporoza,
- niedołężność starcza (słabszy wzrok i słuch, zaburzenia koordynacji i równowagi, atrofia mięśniowa),
- rak kości,
- nadwrażliwość albo łamliwość kości,
- przyjmowane leki,
- choroby kości powiązane z niewydolnością nerek,
- schorzenia neurologiczne,
- zaburzenia gospodarki wapniowej,
- niezdrowe odżywianie,
- używki (alkohol, papierosy),
- niskie stężenie estrogenów we krwi,
- zły stan zdrowia.
Złamanie szyjki kości udowej – rozpoznanie i leczenie
Diagnostyka złamania szyjki kości udowej polega na wykonaniu RTG, a jeśli wynik jest niejasny, także rezonansu magnetycznego. Ponadto lekarz przeprowadza wywiad z pacjentem, ocenia stan zdrowia chorego i decyduje o formie leczenia oraz rehabilitacji. To, w jaki sposób chory będzie leczony, zależy od wielu czynników, między innymi od tego, czy głowa kości udowej się przemieściła. Leczenie może więc polegać na operacji i stabilizacji złamania, wstawieniu endoprotezy biodra, a jeżeli nie jest to możliwe – na postępowaniu zachowawczym. W tym ostatnim przypadku biodro pacjenta pozostaje unieruchomione w gipsowym bucie derotacyjnym, a on sam pozostaje w łóżku. Leczenie zachowawcze jest wybierane stosunkowo rzadko, gdyż wiąże się z wieloma poważnymi powikłaniami. Najczęściej lekarze decydują się na operacje i wstawienie śrub albo endoprotezy całościowej bądź częściowej.
Nieodłącznym elementem powrotu do sprawności po złamaniu szyjki kości udowej jest rehabilitacja. Powinna ona opierać się na jak najszybszej pionizacji pacjenta oraz na wspieraniu go w odzyskiwaniu samodzielności. Służą ku temu ćwiczenia izometryczne mięśnia czworogłowego uda, a także mięśni pośladkowych. Fizjoterapeuci wprowadzają też treningi oddechowe i przeciwzakrzepowe. Następnie pacjent jest podnoszony i zachęcany do nauki chodzenia przy balkoniku albo o kulach. Na początku nie powinno się obciążać chorej nogi – lekarze zalecają, by nastąpiło to dopiero około 12 tygodni po urazie.
Rehabilitacja powinna natomiast rozpocząć się jak najszybciej po zabiegu – często już w pierwszej dobie po operacji, o ile stan pacjenta na to pozwala. Proces rehabilitacji obejmuje:
- reedukację chodu – naukę poruszania się z balkonikiem, kulami, a później samodzielnie,
- ćwiczenia wzmacniające mięśnie kończyny dolnej i tułowia,
- ćwiczenia równoważne i koordynacyjne, które zmniejszają ryzyko kolejnych upadków,
- fizjoterapię oddechową i ogólnoustrojową – u pacjentów leżących lub unieruchomionych.
Rehabilitacja może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. Kluczowe znaczenie ma tutaj zaangażowanie pacjenta i wsparcie rodziny oraz opiekunki.
Rokowania złamań. Jak zapobiegać urazom na przyszłość?
Rokowania po złamaniu szyjki kości udowej są zróżnicowane. Wiele zależy od ogólnego stanu zdrowia pacjenta, szybkości wykonania operacji (opóźnienie zabiegu może prowadzić do powikłań), obecności chorób współistniejących oraz skuteczności rehabilitacji. Niestety, dane statystyczne są niepokojące – nawet 20–30% osób starszych umiera w ciągu roku od złamania szyjki kości udowej. Dzieje się tak głównie z powodu powikłań takich jak: zapalenie płuc, zakrzepica, zatorowość płucna, infekcje ran. Znaczna część pacjentów traci też zdolność samodzielnego życia i wymaga stałej opieki. Inne, mniej groźne, ale również poważne powikłania to chociażby ogólne pogorszenie stanu zdrowia, szybszy rozwój zwyrodnień stawu biodrowego, obumarcie głowy kości udowej, zakrzepy oraz zatory. Unieruchomienie w łóżku może prowadzić do odleżyn czy zakażenia rany pooperacyjnej.
Jak zapobiegać kolejnym złamaniom? Warto zadbać o:
- profilaktykę osteoporozy – pomoże suplementacja wapnia i witaminy D oraz aktywność fizyczna,
- usuwanie zagrożeń z otoczenia – likwidacja progów, dywaników, montaż poręczy,
- regularne badania wzroku i słuchu,
- monitorowanie skutków ubocznych leków, które przyjmuje senior.
Złamanie szyjki kości udowej to jedno z najpoważniejszych urazów wieku starczego. Wymaga szybkiej diagnostyki, zapewnienia skutecznego leczenia operacyjnego, a także długotrwałej rehabilitacji. Choć rokowania nie są optymistyczne, można zwiększyć szanse na powrót seniora do sprawności. Kluczem do sukcesu jest szybka interwencja medyczna oraz wsparcie rodziny i opiekunki na każdym etapie leczenia.