Osoby starsze cenią sobie rutynę. Nawet najdrobniejsze zmiany w otoczeniu mogą u nich wywołać dyskomfort i niepokój. Trudno im dostosować się do nowych warunków, z nieufnością traktują to, co nieznane. Często opiekunowie składają te trudności właśnie na karb wieku. Okazuje się jednak, że nie należy ich ignorować. Niechęć do zmian może być objawem stresu adaptacyjnego – na jego podstawie często rozwijają się zaburzenia adaptacyjne. Jak je rozpoznać i w jaki sposób pomóc podopiecznemu?
Rozpoznaj zaburzenia adaptacyjne po objawach
Dlaczego zaburzenia adaptacyjne tak trudno zdiagnozować? Przede wszystkim z uwagi na ich objawy. Są na tyle „uniwersalne”, że mogą świadczyć o obecności szeregu innych chorób. Mowa tutaj chociażby o:
- wycofaniu się z życia towarzyskiego, unikaniu bliskich osób i spotkań w grupach;
- problemach ze snem, wybudzaniu, trudnościach z zasypianiem;
- niechęci do podejmowania aktywności;
- uczuciu silnego lęku i niepokoju, często w formie nagłych ataków;
- wahaniu nastrojów,
- lęku przed konkretnymi rzeczami i sytuacjami, które seniorowi kojarzą się źle, na przykład przed zamkniętą przestrzenią samochodu lub windy;
- tendencji do ciągłego zamartwiania się o przyszłość, pesymizm;
- dolegliwościach somatycznych: bólu głowy, bólach brzucha, nudnościach, uczuciu kołatania serca i ucisku w klatce piersiowej.
Zdarza się, że otoczenie osoby starszej początkowo nie dostrzega objawów zaburzeń adaptacyjnych. Powyższe symptomy są traktowane jako typowe dolegliwości wieku starczego czy objaw starzenia się mózgu. Warto więc zachować czujność i uważnie obserwować seniora. Wymienione objawy mogą bowiem świadczyć nie tylko o zaburzeniach adaptacyjnych, ale też o szeregu innych problemów, jak zaburzenia lękowe czy nawet depresja. W przypadku zaburzeń adaptacyjnych symptomy są mniej nasilone, ale mimo to znacznie utrudniają życie osobie starszej. Nieleczone, mogą prowadzić do depresji adaptacyjnej albo do rozwoju zespołu stresu pourazowego.
Przyczyny zaburzeń adaptacyjnych u osób starszych
Warto wiedzieć, że zaburzenia adaptacyjne są często spotykanym zjawiskiem i wbrew pozorom dotyczą nie tylko dzieci. Mogą one wystąpić u osób w każdym wieku, także u seniorów. Stres adaptacyjny dochodzi do głosu wtedy, gdy w życiu podopiecznego coś się nagle zmienia. Może to być przeprowadzka, zdiagnozowana choroba przewlekła czy nawet przyjazd nowej opiekunki. Nowa sytuacja nierzadko wywołuje stres i lęk, zmniejsza poczucie bezpieczeństwa. Osobie starszej trudno jest dostosować się do nieznanej rzeczywistości, a to powoduje obniżenie nastroju i wewnętrzny opór przed zmianami. Zdarza się, że zaburzenia adaptacyjne spowodowane są czynnikami, na które młodsza osoba w ogóle nie zwróciłaby uwagi. Takimi sytuacjami może być na przykład remont mieszkania, zmiana zawartości kuchennych szafek czy kupno nowego telewizora.
Opieka nad osobami starszymi cierpiącymi na zaburzenia adaptacji jest trudna. Jednak, wbrew powszechnemu przekonaniu, podopieczny nie robi opiekunce „na złość” ani nie jest uparty. Jego zachowanie jest spowodowane starzeniem się mózgu, a konkretnie – degradacją komórek mózgowych. W rezultacie obniżają się zdolności percepcyjne. Seniorowi trudniej jest przetwarzać nowe informacje i komunikować się z opiekunką czy rodziną. Kiedy więc w otoczeniu podopiecznego zachodzą zmiany, zaczyna je postrzegać jako zagrożenie dla zwykłego ładu i porządku. Rośnie w nim lęk i stres, pragnie przekazać innym, że nie zgadza się na to, co się dzieje. Osoba starsza może reagować agresją, smutkiem, niechęcią do współpracy.
Opieka nad osobą starszą z zaburzeniami adaptacji
Co robić w takiej sytuacji? Przede wszystkim nie złość się na podopiecznego, ale staraj się go wspierać. Ogranicz zmiany do minimum – jeśli coś może pozostać na swoim miejscu, niech tam zostanie. Nie stawiaj też seniora przed faktem dokonanym. Jeśli wiesz, że w jego życiu zajdą jakieś zmiany, porozmawiaj z nim o tym. Przykładem może być wymiana opiekunki. Twoja sztela dobiega końca i szukasz już nowych ofert pracy w opiece? Wytłumacz podopiecznemu sytuację i daj mu czas na oswojenie się z nią. Senior na początku może zareagować gwałtownie, ale spokojna rozmowa i wyjaśnienia powinny pomóc.
Podopieczni cierpiący na zaburzenia adaptacyjne lubią rutynę. Czują się w niej bezpiecznie i nie muszą się – według nich – niczego obawiać. Dlatego staraj się ściśle przestrzegać ustalonego harmonogramu dnia. Nie chodzi tutaj o całkowity brak odstępstw i posiłki podawane co do minuty, ale o ogólny zarys dziennego planu. Niech senior, jak dotąd, przed obiadem ogląda telewizję, a po południu wybiera się razem z Tobą na spacer. Jeśli odwrócisz kolejność wydarzeń, osoba starsza może poczuć niepewność i lęk.
Kluczową kwestią w prywatnej opiece nad osobą starszą z zaburzeniami adaptacyjnymi jest… Twoja cierpliwość. Spróbuj postawić się na miejscu seniora, który do końca nie rozumie potrzeby zmian i nie chce ich zaakceptować. Do głosu dochodzi ogromny stres i cała gama nieprzyjemnych emocji. Z pewnością nie chciałabyś, żeby w takiej sytuacji ktoś umniejszał Twoje uczucia i ignorował potrzeby, skoro „przecież nie dzieje Ci się krzywda”. Dlatego warto dołożyć starań, by pomóc podopiecznemu przetrwać ten trudny dla niego czas. Okaż zrozumienie dla jego emocji, ale wytłumacz też, że zmiana jest niezbędna. Dzięki Twojemu wsparciu i empatii seniorowi łatwiej będzie się z nią pogodzić.