Być może w swojej pracy zetknęłaś się z podopiecznym, którego zachowanie było nietypowe i niepokojące. Osoby starsze bywają impulsywne, miewają napady złości czy urojenia, są nieprzychylnie nastawione. Pełnienie codziennych obowiązków staje się wtedy bardzo trudne. Osobną kategorią problemów są czynności kompulsywne. Jak radzić sobie z podopiecznym, który takie wykonuje? I jak odróżnić je od zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych? Odpowiedzi znajdziesz w tym artykule.
Zaburzenia i czynności kompulsywne – różnice i podobieństwa
Czynności kompulsywne to jeden z częstych objawów choroby Alzheimera. Zaliczają się do nich zachowania o charakterze nerwowym, które trudno wytłumaczyć. Jest to na przykład skubanie (chociażby skórek przy paznokciach), gwizdanie, gładzenie jakiegoś przedmiotu, wyrywanie włosów lub rzęs, natrętne myśli czy chodzenie za kimś.
Zdarza się, że te zachowania są brane za objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. Te dwa pojęcia nie są jednak równoznaczne. W przypadku czynności kompulsywnych tak zwane natręctwa nie utrudniają życia. Objawy są mniej nasilone, a senior może normalnie funkcjonować. Natomiast w zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych symptomy są znacznie silniejsze. Osoba nimi dotknięta może po kilkanaście razy sprawdzać, czy zamknęła drzwi, nieustannie sprzątać, poświęcać dużo czasu na mycie rąk. Do tego dochodzi powtarzanie pewnych czynności i tworzenie własnych rytuałów. Senior może na przykład mieszać herbatę jedynie w prawo, gdyż uważa, że po zamieszaniu w lewo stanie się coś złego. Rytuały mają pomóc w opanowaniu lęku, dyskomfortu czy napięcia emocjonalnego.
Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne u seniorów
Objawami OCD, czyli zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, są najczęściej:
- nadmierne dbanie o higienę, strach przed chorobami, pedantyzm,
- natrętne myśli, zadawanie sobie pytań („czy na pewno zamknąłem drzwi?”, „czy właściwie ułożyłem książki na półce?”)
- liczenie przedmiotów, dotykanie ich,
- potrzeba zapamiętywania szczegółów, które są zupełnie nieistotne,
- przestawianie, porządkowanie rzeczy,
- liczenie różnych napotkanych na spacerze rzeczy: samochodów, domów, latarni ulicznych,
- unikanie rys i krawędzi płyt chodnikowych.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne mogą wywoływać lęk, depresję, urojenia czy tiki nerwowe. Są one również nazywane nerwicą natręctw – leczy się je za pomocą psychoterapii i dedykowanych leków.
Jedną z czynności kompulsywnych jest tak zwane wędrowanie. Obserwuje się je zwłaszcza u osób chorych na Alzheimera. Senior może podążać w ślad za opiekunem, przez co ten ma ciągłe wrażenie, że podopieczny go śledzi. Dlaczego to robi? Schorzenia otępienne sprawiają, iż chory powoli traci pamięć. Może nie rozpoznawać własnego domu i chcieć wrócić do tego, który pamięta (najczęściej do domu rodzinnego, z dzieciństwa). Wydaje mu się, że ktoś przetrzymuje go w nieznanym miejscu wbrew jego woli, nie rozpoznaje opiekuna ani innych osób z otoczenia. Jest więc wobec nich nieufny: może podejrzewać, że opiekunka go okrada lub oszukuje, dlatego musi ją śledzić. Zdarza się też, że chory jest nadpobudliwy i po prostu trudno mu pozostać w miejscu przez dłuższy czas.
Czynności kompulsywne u osoby starszej – co robić?
Na samym początku warto zastanowić się, co powoduje czynności kompulsywne. Mogą bowiem wiązać się z chorobami lub stanami zapalnymi – wtedy dobrym ruchem będzie wizyta u lekarza i wykonanie badań. Innym źródłem zachowania seniora może być jego stan psychiczny. Poczucie osamotnienia, bezradności czy nawet zwykła nuda mogą przyczyniać się do nasilenia zachowań kompulsywnych. Jak sobie z nimi radzić?
Po pierwsze, staraj się włączać podopiecznego w codzienne obowiązki. Mogą to być proste rzeczy, jak nastawienie pralki, wytarcie naczyń czy poskładanie wyprasowanych ubrań. A jeśli senior ma jakieś hobby lub zainteresowania, zachęcaj go do ich praktykowania. Może na przykład podlewać kwiatki, wyszyć ozdobnik na nowej serwetce lub udekorować ulubione ciasteczka. Podopieczny lubi czytać książki lub relaksować się przed telewizorem? To wspaniale, ale warto zadbać, by miał czas również na aktywność. Bezczynność może nasilać czynności kompulsywne. Jeśli pojawiają się natrętne zachowania, odwróć uwagę osoby starszej – poproś ją np. o pomoc przy wycieraniu naczyń. I pamiętaj o pochwałach. Nagradzaj podopiecznego dobrym słowem za każdy sukces czy wykonane zadanie. Lepiej unikać wyrzutów czy wypominania błędów, gdyż to może zniechęcić seniora do prób.
Niezwykle ważne jest też dbanie o zdrowie seniora. Ruch i aktywność – zarówno w domu, jak i na świeżym powietrzu – to podstawa do zachowania zdrowego organizmu. Warto skonsultować się z fizjoterapeutą i dobrać ćwiczenia do możliwości podopiecznego. Znaczenie dla zdrowia mają także regularne kontrole lekarskie i badania. W ten sposób można wykryć ewentualne choroby na wczesnym etapie, co znacznie zwiększa szanse wyleczenia. Przyjrzyj się też diecie podopiecznego. Odpowiednio zbilansowane menu i prawidłowa waga ciała pomagają w zachowaniu zdrowia. A o samopoczucie psychiczne osoby starszej zadbasz, zachęcając ją do kontaktu z rodziną i znajomymi. Powyższe zasady przyniosą seniorowi duże korzyści. Nie tylko zminimalizują ryzyko wystąpienia kompulsji, ale przede wszystkim poprawią jego dobrostan.