Odpowiedzialność, jaka spoczywa na opiekunce seniora, jest ogromna. To ona bowiem musi dbać o jego bezpieczeństwo i zdrowie, a czasami od jej działań zależy też życie podopiecznego. Opiekunka osób starszych musi więc poważnie traktować swoje obowiązki. Zdarza się jednak, że ciężar odpowiedzialności ją przerasta, a ona sama staje się nadopiekuńcza. Taka postawa, mimo iż wydaje się słuszna, może być szkodliwa dla obu stron. Czym zatem jest nadopiekuńczość i jak jej uniknąć?
Jak opiekunka osób starszych definiuje nadopiekuńczość?
Pojęcie nadopiekuńczości oznacza – w najprostszych słowach – nadmierną troskę o kogoś. Tak jak mama może zbyt mocno martwić się o swoje dziecko, tak opiekunka osób starszych może za bardzo przejmować się podopiecznym. Taka osoba skupia się przede wszystkim na potrzebach seniora; robi wszystko dla niego, a nawet za niego. Nie traktuje poważnie protestów podopiecznego, nie chce przyjrzeć się swojemu zachowaniu. A jeśli nawet opiekunka ma świadomość, że jej nadmierna troska może szkodzić, nie jest w stanie tego zmienić.
Skąd się bierze nadopiekuńczość? Często jest ona wynikiem problemów emocjonalnych. Opiekunka, która walczy z lękiem przed odrzuceniem bądź pragnie kontrolować otoczenie, częściej będzie nadopiekuńcza. Znaczenie ma także brak doświadczenia lub trudność w rozpoznaniu prawdziwych potrzeb i możliwości osoby starszej. Jeśli opiekun nie wie, jak ma zajmować się seniorem, może stać się nadopiekuńczy.
Warto wiedzieć, że granicę między opieką a nadopiekuńczością łatwo dostrzec – trudniej ją zachować. Bycie nadopiekuńczym opiekunem polega na przysłowiowym „trzymaniu pod kloszem”. Polega ono na wyręczaniu seniora w każdej czynności, nawet w tej, której jest on w stanie podołać. Oczywiście wielu opiekunów nie ma złych intencji, ale kieruje nimi przewrażliwienie i chęć ułatwienia podopiecznemu życia. Uważają, że skoro troszczą się o seniora, to ich zadaniem jest spełnianie wszelkich zachcianek. Tymczasem zakres obowiązków opiekunki osoby starszej obejmuje przede wszystkim pomoc. Jeśli podopieczny umie samodzielnie zjeść posiłek albo skorzystać z toalety, należy mu na to pozwolić.
Objawy nadopiekuńczości w opiece nad seniorem
Jak rozpoznać, czy Twoje zachowanie może być nadopiekuńczością? Zastanów się, czy:
- wyręczasz podopiecznego nawet w tych czynnościach, z którymi spokojnie poradziłby sobie sam,
- podejmujesz za niego decyzje,
- bierzesz na siebie odpowiedzialność za jego czyny,
- uważasz, że w domu jest najbezpieczniej, więc izolujesz seniora od świata zewnętrznego,
- spełniasz wszystkie jego życzenia i zachcianki.
Takie postępowanie może Wam obojgu jedynie zaszkodzić – nawet jeśli podopieczny jest zadowolony z tego, co robisz. Wyręczanie prowadzi do pozbawienia osoby starszej sprawności i samodzielności. Senior zaczyna uważać, że nie ma po co podejmować jakiejkolwiek aktywności, skoro Ty zrobisz wszystko za niego. To prowadzi do braku ruchu oraz niskiej motywacji do działania, co może odbić się na psychice podopiecznego. Przejmowanie odpowiedzialności za to, co senior zrobił, budzi w nim przekonanie, że może postępować w ten sposób. Podsuwanie mu niezdrowych przekąsek lub niestosowanie się do diety może wpłynąć negatywnie na jego zdrowie. A rozkładanie nad osobą starszą parasola ochronnego sprawia, że staje się coraz bardziej zależna od opiekuna. To może prowadzić do konfliktów.
Opiekunka osób starszych nie musi być nadopiekuńcza
Każdy opiekun chce dla swojego podopiecznego jak najlepiej – i to jest zupełnie naturalne. Warto jednak nie dopuścić do tego, by ta chęć przeistoczyła się w nadopiekuńczość. W tym celu dobrze jest dokładnie poznać potrzeby podopiecznego i jego oczekiwania. Agencje opiekunek osób starszych często umożliwiają skontaktowanie się z poprzednim opiekunem. Od niego dowiesz się, jaki charakter ma senior, co lubi robić czy jeść, z czym dobrze sobie radzi. Druga zasada to obserwacja podopiecznego. W miarę upływu czasu jego stan zdrowia może się zmieniać (czasami na gorsze). Twoim zadaniem jest realnie oceniać, które czynności senior jest w stanie wykonać, a w jakich trzeba mu pomóc. I wreszcie najważniejsze: zawsze stosuj się do zaleceń lekarza i bliskich podopiecznego. Jeżeli osoba starsza choruje na cukrzycę, nie ulegaj jej prośbom o słodycze.
Pamiętaj, że Twoim najważniejszym zadaniem jest pomoc seniorowi – nie wyręczanie go. Jeżeli podopieczny potrafi się umyć, uczesać, przygotować sobie kanapki czy wyjść na spacer, niech robi to samodzielnie. Zachęcając go do podejmowania wyzwań, dbasz o jego sprawność i psychikę. Senior będzie czuł się potrzebny i doceniany, a Ty zyskasz towarzysza przy obowiązkach domowych.
Nadopiekuńczość ma jeszcze jedną wadę: prowadzi do zapominania o sobie i swoich potrzebach. Jeśli więc masz taką możliwość, dbaj o czas dla siebie oraz o balans między życiem zawodowym a prywatnym. Wyjdź na spacer, poćwicz, zajmij się swoim hobby. Taka aktywność pomoże Ci uniknąć nie tylko nadopiekuńczości, ale także wypalenia zawodowego.