Ostatnio coraz częściej mówi się o problemie otyłości wśród seniorów. Internet pełen jest poradników dla opiekunów osób, które zmagają się z nadwagą. Wciąż jednak mało wiemy o zupełnie odwrotnym problemie. Dysfagia, czyli trudności z przełykaniem sprawiają, że osoba starsza je coraz mniej i w efekcie nadmiernie chudnie. Jak możesz pomóc podopiecznemu w takiej sytuacji? W dzisiejszym tekście znajdziesz porady, które ułatwią Ci codzienną opiekę nad osobą z dysfagią.
Co to jest dysfagia?
Twój podopieczny podczas posiłku ma wrażenie, że nie da rady niczego połknąć? Tak właśnie objawia się dysfagia. Chory czuje, że ani pokarmy, ani płyny nie chcą przejść mu przez przełyk albo zalegają na wysokości mostka. Może mieć też nieprzyjemne uczucie gniecenia lub rozpierania. Niekiedy dysfagii towarzyszy odynofagia, czyli ból podczas przełykania odczuwany w gardle albo za mostkiem. Te dolegliwości są dość często spotykane wśród seniorów. Statystyki pokazują, że nawet 1/3 osób starszych korzystających z usług opieki może zmagać się z dysfagią. Ryzyko zachorowania rośnie w przypadku pacjentów z chorobami otępiennymi (nawet ponad 80%) albo po przebytym udarze mózgu (29-64%). Warto więc przygotować się na to, że Twój podopieczny może cierpieć na dysfagię.
Problemy z przełykaniem to dość uproszczony opis dysfagii. Jej charakterystyka jest dużo bardziej złożona i często podobna do refluksu żołądkowo-przełykowego. Dysfagia to, mówiąc krótko, upośledzona zdolność (albo jej brak) do przełykania pokarmów. Może ona dotyczyć posiłków stałych, rozdrobnionych, a nawet płynów. Całkowita niemożność przełknięcia czegokolwiek nazywa się afagią. Cierpią na nią zwykle osoby chore na demencję, choroby neurologiczne czy nowotwory.
Typy i objawy dysfagii
Zaburzenia połykania można podzielić na dwa typy – dysfagię dolną i górną. Pierwsza z nich objawia się problemami przy przechodzeniu pokarmu przez przełyk. Cierpią na nią zwłaszcza te osoby starsze, których przełyk jest uszkodzony. Powodem może tutaj być chociażby nowotwór, a także ciała obce, zbliznowacenia, zwężenia, zwłóknienia czy nawet nerwica. Natomiast dysfagia górna to stan, w którym pokarm nie może nawet trafić do przełyku. Dotyczy ona osób chorych na stwardnienie rozsiane, nowotwory jamy ustnej, cukrzycę, zapalenie mięśni, posiadających guzki w obszarze głowy. Czynnikiem ryzyka jest też przebyty udar mózgu.
Niezależnie od jej typu dysfagia objawia się podobnie. Chory ma problem z przełknięciem jakiegokolwiek jedzenia, a niekiedy nawet płynu. Senior krztusi się każdym kawałkiem, kaszle, skarży się na ból gardła i odruchy wymiotne przy przełykaniu. Może mieć też zgagę czy uczucie gniecenia i rozpierania w klatce piersiowej. Podopieczny powtarza, że czuje, jakby pokarm zatrzymywał mu się w ustach albo przełyku lub nawet przedostawał się do nosa. W rezultacie osoba starsza niechętnie siada do posiłku, odmawia jedzenia. Jeśli taki stan się przedłuża, może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. W skrajnych przypadkach może wystąpić zachłystowe zapalenie płuc, które stanowi bezpośrednie zagrożenie życia.
Zbierzmy teraz wspólnie wszystkie objawy, których doświadcza senior cierpiący na dysfagię. Na co może skarżyć się Twój podopieczny? Oto kilka przykładów:
- duże trudności w jedzeniu i piciu,
- kłopoty z przełykaniem tabletek i syropów,
- ból w trakcie jedzenia,
- kaszel podczas posiłku,
- poczucie, że pokarm zatrzymał się w gardle,
- niechęć do jedzenia i stres z nim związany.
Osoba starsza coraz częściej odmawia jedzenia, nie chce przyjmować nawet pokarmów rozdrobnionych lub zblendowanych. W efekcie zaczyna w widoczny sposób tracić na wadze, a niedobór składników odżywczych powoduje, że ma mniej sił.
Żywienie osoby z zaburzeniami przełykania
Opiekując się podopiecznym z dysfagią, pamiętaj, że nie każdy przypadek będzie taki sam. To, jakie posiłki powinien jeść senior, zależy od stopnia zaawansowania dolegliwości. Zawsze jednak dąży się do zmiany konsystencji posiłków na taką, którą po prostu łatwiej jest połknąć. Drugim ważnym aspektem jest dostarczenie wszystkich potrzebnych składników odżywczych – przede wszystkim białka, które ma działanie regenerujące tkanki. Zwróć uwagę na to, by przygotowywane potrawy nie podrażniały przełyku. Podopieczny powinien jeść co 3-4 godziny niewielkie, ale wysokoenergetyczne posiłki. Warto dodawać do nich wysokokaloryczne produkty, jak olej, śmietana, masło, majonez, cukier czy miód.
Co powinny jeść osoby cierpiące na lekką dysfagię? W tym przypadku ryzyko zachłyśnięcia się jest niewielkie. Można więc podawać miękkie produkty, o gładkiej konsystencji, bez grudek. Zaliczają się do nich: pieczywo bez skórki, gotowane warzywa, kluski, placki ziemniaczane, tarte lub gotowane owoce i warzywa, jasne drobiowe mięso z kremowymi sosami, pasty, pasztety, omlety, jogurty, marmolada. Nie poleca się chociażby owoców cytrusowych, orzechów i potraw o różnorodnej konsystencji.
Chorym z dysfagią umiarkowaną najlepiej podawać papki i produkty gotowane na miękko, rozgniecione. Tutaj też zalecane jest pieczywo bez skórki, ale jedynie pszenne, a także: gładkie pasty do pieczywa, ryż czy drobne kasze (rozgotowane na papkę), puree, zupy kremy, gotowane i rozgniecione warzywa i owoce, jogurty, galaretki.
W przypadku seniorów z zaawansowaną dysfagią należy uważać na pokarmy o ziarnistej, włóknistej i klejącej konsystencji. Nie sprawdzą się też zupy z całymi kawałkami warzyw, surówki czy makarony. Dobrym rozwiązaniem będą za to zupy-kremy, zmiksowane: warzywa, mięso, owoce, a także puree z sosem, jogurty i galaretki bez owoców.
Leczenie dysfagii opiera się głównie na właściwym odżywianiu. Dobrym pomysłem jest dodawanie do posiłków specjalnych, zagęszczających preparatów, które podniosą kaloryczność i ułatwią choremu jedzenie. Warto też na bieżąco konsultować się z lekarzem i monitorować masę ciała podopiecznego.
Dysfagia a codzienna opieka nad osobą starszą
Odżywianie to najważniejszy aspekt w opiece nad seniorem z dysfagią. Jednak nawet wtedy, kiedy nie je, można pomóc mu złagodzić dokuczliwe objawy. W jaki sposób? Najlepiej poprzez właściwe ułożenie ciała. Jeżeli tylko jest taka możliwość, zachęcaj podopiecznego, by jak najczęściej unosił się do pozycji siedzącej. Na kanapie lub jego w ulubionym fotelu połóż poduszkę. Będzie służyła do podparcia odcinka lędźwiowego kręgosłupa i ułatwiała wyprostowanie się. Jeśli opiekujesz się osobą leżącą, dobrym rozwiązaniem będzie kołnierz ortopedyczny. Warto też sprawić, by podawanie leków było nieco przyjemniejsze. Zapytaj lekarza, czy przyjmowane przez seniora lekarstwa mają odpowiedniki w płynie, proszku lub tabletkach musujących. Porozmawiaj również o możliwościach rehabilitacji – w niektórych przypadkach dysfagia na to pozwala.
Osoba cierpiąca na dysfagię, nawet leżąca, powinna jeść. Właściwe, regularne odżywianie to podstawa do tego, by czuć się dobrze i mieć wystarczającą ilość energii. A jest ona potrzebna przede wszystkim ze względu na codzienną walkę z chorobą. Twoim zadaniem, jako opiekunki, jest więc pomoc seniorowi w jedzeniu i piciu. Niekiedy oznacza to po prostu podawanie rozdrobnionych pokarmów, innym razem nawet karmienie sondą. Warto podawać posiłki regularnie, by nie dopuścić do odwodnienia i niedożywienia.